Gebelik sırasında ilaç kullanımına baktığımız zaman bu konuda çok fazla kafa karışıklığı olduğunu görmekteyiz. Çevresel nedenlere bağlı teratojenite kavramı ilk defa 1929 yılında radyasyonun ve 1941 yılında da hamilelik sırasında geçirilen kızamıkçık (rubella) enfeksiyonunun fetüse olan etkilerinin tanımlanması ile ortaya atılmıştır. 1950 – 60’lı yıllarda ortaya çıkan talidomid faciası bir dönüm noktası olmuştur. İşte bu noktadan sonra su bulanmış, akıllar karışmıştır.
Akıl karışıklığının temelinde gebelerde ve hekimlerde ilaçların olası teratojenik etkilerine dair “yanlış yüksek risk algısı” yatmaktadır. İşte bu noktadan hareket ile bazı doğru bilinen yanlışları bir araya getirmeye çalışacağım.
Yanlış olarak kullanılan ifadeler:
Hatalı İfade 1 – Çocuğun %90 sakat doğar.
Bizi en çok üzen ifade budur. Çünkü gebenin gereksiz bir kürtaj kararı almasına bile neden olmaktadır. Bu gün için bilinen hiçbir ilaç için böyle bir oran söz konusu değildir. Bizim için çok yüksek riskli ilaç olarak kabul edilen ilaçlarda bile bu oran % 35- 40 civarındadır. Yani %90 sakat doğum külliyen yanlış bir ifadedir.
Hatalı İfade 2 – Bu ilaç güvenlidir hiç bir şey olmaz.
Bu da yukarıdaki ifadenin tam tersi olan ve yukarıdaki kadar olmasa da hatalı bir ifadedir. Çünkü hiçbir zaman bir hekim hastasına “bir şey olmaz” deme hakkına sahip değildir. Çünkü ilaca bağlı doğumsal anomali (=konjenital malformasyon = konjenital anomali = sakat doğum) görülme riski (teratojenite riski) hiçbir gebelik için “sıfır” değildir. Tüm gebeliklerde %3’lük bir bazal risk vardır. İşte bu %3’lük risk nedeniyle bir şey olmaz ifadesi asla doğru değildir.
Hatalı İfade 3 – Bu bebek ya sakat doğar ya da düşer.
Bu ifade de hiçbir bilimsel dayanağı olmayan tamamen uydurma bir ifadedir. Konuya vakıf olmayan bazı kişilerin bilimsellikten uzak bir şekilde kendi mantıklarınca söyledikleri bir sözdür.
Hatalı İfade 4 – Doğal/Bitkisel ürünler güvenlidir, rahat rahat kullanabilirsiniz.
Bu da yanlış bir genellemedir. Doğal ürünlerle ilgili yeterli araştırma olmaması ve doğal ürünün standardizasyonunun yapılamaması nedeniyle daha fazla bilinmezlik içermektedirler. Bu nedenle risk değerlendirmesi yapılamamaktadır. Bu da doğal ürünleri daha tehlikeli bir hale getirmektedir. Bu aşamada ilaç statüsü kazanmış olan bitkisel ürünleri konu dışına almak istiyorum. Çünkü bu ürünler hakkında çok sayıda nitelikli araştırma vardır. Bu nedenle bunlar bu araştırmaların sonuçlarına göre değerlendirilmelidir.
Hatalı İfade 5 – Kullanılan ilacı hemen kesmek gerekir.
Bu kısmen doğru, kısmen yanlış bir ifadedir. Hastalığa ve gebenin algısına göre değerlendirmek gerekir. Eğer sivilce (akne) tedavisi için retinoid türevi bir ilaç kullanıyorsanız hemen kesilmesi gereklidir. Ancak epilepsi (sara) hastası kadının hamlelik nedeniyle ilacını birden kesmesi epilepsi atağı geçirmesine hatta ağır durumlarda solunumunun bozulması nedeniyle bebeğin de oksijensiz kalmasına neden olabilmektedir. Benzer sorunlar ve riskler gebelik sırasındaki bipolar bozukluk, depresyon, astım, hipertansiyon ve benzeri kronik hastalıklar için geçerlidir. Anne adayının kronik hastalığı nedeniyle kullandığı bir ilaçların kesilip kesilmemesi durumunun ilgili branşta bir uzman hekimin, Farmakoloji uzmanının ve Perinatoloji uzmanının (Doğum uzmanı) birlikte değerlendirmesi daha doğru olacaktır.
Hatalı İfade 6 – Bebeğe ne olacağı ön görülemez, iyi düşünelim iyi olsun.
Bu görüş 1960’lı yıllarda ve öncesinde doğru olabilirdi. Ancak günümüzde gebelikte kullanılmış olan ilaçların fetal etkileri hakkında eskisine nazaran daha çok şey biliyoruz ve bilgilerimiz her geçen gün artıyor. Bu nedenle risk analizini ilaçların çoğu için anne adayına fikir verebilecek ölçüde yapabiliyoruz. Örneğin 22 Kasım 2016 da (yaklaşık 1 hafta önce) yayınlanmış bir makalede 49,635 ilaç kullanan gebe değerlendirilmiştir. Söz konusu makale gebeliğin ilk trimesterinde antihistaminik (alerji ilaçları) kullanımına yönelikti. Son 1 yıl içinde yayınlamış olan gebelik sırasında doğum kontrol haplarının (oral kontraseptifler) teratojenik etkilerine yönelik diğer bir çalışmada da 880,694 ilaç kullanan ve kullanmayan gebe incelenmiştir.
Hatalı İfade 7 – FDA gebelik risk kategorileri yeterlidir.
Bu gebelik kategorileri günümüzde kullanımdan kaldırılmıştır. Ülkemizdeki ve dünyadaki pek çok teratojenite bilgi merkezi bu sınıflandırma sistemin kullanmamaktadır. Bunun yerine kullanılan/kullanılacak olan ilaçlarla ilgili bilimsel yayınların yorumlanması gerekmektedir. Sadece ilaç kategorisine bakarak karar vermek doğru değildir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için daha önce yazmış olduğumuz şu bilimsel makaleye bakabilirsiniz.
Sonuç olarak bu yanlış yorumlardan ya da bilgilerden uzaklaşmak gereklidir. Çünkü yanlış yorumlar ya da bilgiler gebelerin hatalı kararlar almasına neden olabilmektedir. Hatalı kararlar sadece gebeliğin sonlandırılması değil nadiren devam edilmesi şeklinde de olabilmektedir. Doğru ve güvenilir bilgilenme işte bu yüzden çok önemlidir.